I. ĐẶT VẤN ĐỀ

BPTNMT (bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong trên toàn thế giới, dẫn đến gánh nặng kinh tế xã hội ngày càng gia tăng [1]. Hiện nay, điều trị cho bệnh nhân BPTNMT đã có nhiều tiến bộ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh, hạn chế bệnh tiến triển nặng hơn song điều trị đòi hỏi thường xuyên, kéo dài. Trong đó, sử dụng thuốc dạng hít đúng cách và sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân là vô cùng quan trọng, góp phần làm bệnh ổn định, giảm các đợt cấp và số lần nhập viện. Nghiên cứu nhằm dánh giá kỹ thuật sử dụng thuốc dạng hít và sự tuân thủ điều trị trên bệnh nhân BPTNMT tại bệnh viện Trung ương Huế và đánh giá một số yếu tố liên quan đến sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân.

II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu

Tiến hành quan sát trực tiếp thực hành sử dụng bình hít và phỏng vấn về thông tin chung và sự tuân thủ điều trị trên 79 bệnh nhân được chẩn đoán xác định mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính đang điều trị nội trú tại khoa Nội tiết - Thần kinh - Hô hấp và khoa Nội Tổng hợp - Lão khoa, bệnh viện Trung ương Huế từ tháng 3/2022 đến tháng 9/2022.

Tiêu chuẩn lựa chọn: Bệnh nhân được chẩn đoán mắc BPTNMT và đang sử dụng bình hít định liều và bình hít bột khô; Bệnh nhân đồng ý tham gia nghiên cứu; Bệnh nhân có khả năng giao tiếp.

Tiêu chuẩn loại trừ:Bệnh nhân không đồng ý tham gia nghiên cứu; Bệnh nhân không có khả năng hợp tác.

2.2. Phương pháp nghiên cứu

Thiết kế nghiên cứu: Sử dụng thiết kế nghiên cứu mô tả cắt ngang.

Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu thuận tiện, thỏa mãn tiêu chí lựa chọn và tiêu chí loại trừ trong khoảng thời gian nghiên cứu.

Tiêu chuẩn đánh giá; Đánh giá kỹ thuật sử dụng thuốc dạng hít dựa theo các bước sử dụng dụng cụ hít ban hành kèm theo Quyết định 4562/QĐ-BYT ngày 26/06/2018 Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Bệnh nhân sử dụng đúng dụng cụ hít khi làm đúng tất cả các bước theo hướng dẫn [2]; Đánh giá sự tuân thủ điều trị: Sử dụng bộ câu hỏi Morisky-8, bệnh nhân được đánh giá tuân thủ điều trị khi điểm MMAS-8 ≤2.

2.3. Phân tích và xử lý số liệu

Số liệu được nhập và phân tích trên phần mềm SPSS 20.0.

III. KẾT QUẢ

• Bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu phần lớn thuộc nhóm D (nguy cơ cao, nhiều triệu chứng) với tỷ lệ 51,9%. Bệnh nhân thuộc nhóm C (nguy cơ cao, ít triệu chứng) và nhóm B (nguy cơ thấp, nhiều triệu chứng) lần lượt là 38,0% và 10,1%. Bệnh nhân có thời gian mắc bệnh từ 5 năm trở lên chiếm tỷ lệ cao nhất (44,3%). Nhóm triệu chứng/ nguy cơ đợt cấp phổ biến nhất thuộc nhóm D (51,9%). Bệnh nhân sử dụng 4 loại thuốc chiếm tỷ lệ lớn nhất (63,3%) (bảng 1).

Bảng 1: Đặc điểm bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu

Tỷ lệ bệnh nhân sử dụng dụng cụ hít MDI đạt là 59,7%. Bệnh nhân sử dụng dụng cụ hít DPI đạt với tỷ lệ 72,0 % (bảng 2).

Bảng 2: Đánh giá thực hành dụng cụ hít của bệnh nhân

Bệnh nhân mắc sai sót khi dùng MDI ở động tác nín thở sau hít (bước 7) chiếm tỷ lệ cao nhất (50,7%), tiếp đó là thở ra không qua dụng cụ hít (bước 5) với 47,8%. Bước “Ngậm kín ống ngậm, sau đó ngón trỏ ấn mạnh phần đáy để giải phóng thuốc, đồng thời hít vào từ từ và sâu” (bước 6) cũng hay gặp sai sót với tỷ lệ 28,4%. Các bước liên quan đến tư thế khi dùng thuốc như “Ngồi thẳng lưng hoặc đứng” (bước 3) hay “Hơi ngửa cổ ra sau” (bước 4) với tỷ lệ lần lượt là 26,9% và 34,3% (bảng 3).

Bảng 3: Sai sót trong từng bước khi dùng MDI

Khi sử dụng DPI, tỷ lệ mắc sai sót cao nhất ở bước “Nín thở trong vòng 5-10 giây, sau đó thở ra bằng miệng hoặc mũi” (bước 7) với tỷ lệ 50,7%, bước “Thở ra không qua dụng cụ hít” (bước 5) với tỷ lệ 47,8%. Bước “Ngậm kín ống ngậm, sau đó ngón trỏ ấn mạnh phần đáy để giải phóng thuốc, đồng thời hít vào từ từ và sâu” (bước 6) gặp sai sót với tỷ lệ 28,4% (bảng 4).

Bảng 4: Sai sót trong từng bước khi dùng DPI

Bệnh nhân tuân thủ điều trị ở mức trung bình (43,0%) và tốt (14,0%). Bệnh nhân tuân thủ điều trị kém với tỷ lệ 43,0% (bảng 5).

Các yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị của bệnh nhân là: nghề nghiệp của bệnh nhân (p=0,001), tình trạng kinh tế (p=0,005), hiểu chỉ dẫn của bác sĩ (p=0,030) và kỹ thuật thực hành dụng cụ hít (p=0,024) (bảng 6).

Bảng 5: Tuân thủ điều trị của bệnh nhân

Bảng 6: Các yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị

IV. BÀN LUẬN

Chúng tôi tiến hành phỏng vấn và quan sát kĩ năng sử dụng cả 2 loại bình hít MDI và DPI trên bệnh nhân COPD. Tỷ lệ bệnh nhân sử dụng dụng cụ hít MDI đạt là 59,7%. Bệnh nhân sử dụng dụng cụ hít DPI đạt với tỷ lệ 72,0 %. Tỷ lệ này cao hơn khi so sánh với một số nghiên cứu đã được tiến hành trên thế giới, với tỷ lệ sử dụng sai từ 20-60% [3-8]>. Tại Việt Nam, nghiên cứu do Võ Thị Kim Tương và cộng sự tại Bệnh viện Hữu Nghị, Hà Nội cho thấy, tỷ lệ bệnh nhân mắc ít nhất một lỗi trong sử dụng dạng bình hít định liều (MDI) là 85,8% cao hơn ống hít bột khô (DPI) là 78,1% [9].

Bệnh nhân sử dụng dạng bình hít MDI và DPI chủ yếu mắc lỗi tại các bước quan trọng. Những sai sót này có thể được hiểu là bệnh nhân không nhận thức đầy đủ về kỹ thuật cần được thực hiện khi sử dụng ống hít [10]. Trong nghiên cứu này, chúng tôi cũng nhận thấy rằng người dùng MDI có nhiều lỗi hơn so với các bệnh nhân sử dụng DPI, điều này cũng giống với các phát hiện khác trước đó. Lý do có thể được giải thích là MDI yêu cầu sự phối hợp đồng thời giữa hoạt động hít vào của bệnh nhân và hoạt động của ống hít [11].

DPI là thiết bị chủ yếu được sử dụng trong điều trị các bệnh đường hô hấp như hen suyễn, COPD và gần đây là bệnh xơ nang. Đáp ứng lâm sàng phụ thuộc chủ yếu vào kĩ thuật hít của bệnh nhân [12]. Trong nghiên cứu của chúng tôi, các bước bệnh nhân thường mắc lỗi khi sử dụng DPI là bước “thở ra không qua dụng cụ hít” với 38% và bước “nín thở trong vòng 5-10 giây, sau đó thở ra bằng miệng hoặc mũi” có tỷ lệ cao nhất với 62%. Đây đều là những bước quan trọng, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng và điều trị COPD. Những kết quả này khuyến nghị việc bệnh nhân mang theo thiết bị hít mỗi lần tái khám để được kiểm tra và thường xuyên cập nhật, duy trì kĩ thuật đúng [13].

Mặc dù có nhiều lựa chọn điều trị thay thế khác nhau cho bệnh nhân COPD, một tỷ lệ đáng kể bệnh nhân vẫn không cải thiện được triệu chứng hay đạt mục tiêu điều trị, một phần do kém tuân thủ điều trị dạng hít. Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy bệnh nhân tuân thủ điều trị ở mức trung bình (43,0%) và tốt (14,0%). Kết quả này khác đáng kể so với các nghiên cứu khác về tuân thủ điều trị. Cụ thể, mức độ tuân thủ tốt của bệnh nhân COPD trong nghiên cứu tại Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch chiếm hơn một nửa (58.8%) [14]. Sự khác biệt trong tỷ lệ tuân thủ điều trị thuốc dạng hít chủ yếu là do các nghiên cứu trên chọn đối tượng bệnh nhân COPD nhập viện vì đợt cấp, các nghiên cứu còn lại thực hiện trên bệnh nhân COPD tại cộng đồng và tại phòng khám ngoại trú.

IV. KẾT LUẬN

Tuân thủ điều trị của bệnh nhân bị ảnh hưởng bởi một số yếu tố, bao gồm: nghề nghiệp, tình trạng kinh tế, hiểu chỉ dẫn của bác sĩ và kỹ thuật thực hành dụng cụ hít. Bệnh nhân thực hành dụng cụ hít tốt, quá trình tuân thủ điều trị sẽ dễ dàng đạt được.

Đạo đức nghiên cứu: Nghiên cứu đã được chấp thuận bởi Hội đồng y đức Bệnh viện Trung ương Huế.

Xung đột lợi ích: Các tác giả khẳng định không có xung đột lợi ích đối với các nghiên cứu, tác giả, và xuất bản bài báo