I. ĐẶT VẤN ĐỀ

Suy tim vẫn luôn là vấn đề sức khỏe đáng quan tâm không chỉ ở Việt Nam mà còn trên cả thế giới. Ước tính có khoảng hơn 26 triệu bệnh nhân mắc phải và tỷ lệ này ngày càng tăng chủ yếu ở người lớn tuổi [1]. Suy tim cấp là bệnh lý đặc trưng bởi các dấu hiệu và/hoặc triệu chứng của suy tim tiến triển nhanh chóng hoặc có thể diễn tiến một cách từ từ nhưng khiến người bệnh cần hỗ trợ y tế khẩn cấp hoặc cần nhập viện điều trị cấp cứu hoặc cần khám chữa bệnh sớm. Những đợt cấp của suy tim góp phần gia tăng tỷ lệ tử vong nội viện cũng như ngoại viện và nguy cơ tái nhập viện. Tỷ lệ tử vong nội viện dao động khoảng 6%-10%, tỷ lệ tử vong sau 30 ngày là 6,5 % và sau 1 năm xuất viện là 30% [1, 2].

Đã có nhiều nghiên cứu về các dấu ấn sinh học nhằm ứng dụng trong việc đánh giá hiệu quả điều trị và dự đoán tiên lượng ở bệnh nhân suy tim. Cùng với sự phát triển của y học, gần đây CA 125 đã nổi lên như một chỉ số tiên lượng và dấu ấn sinh học tiềm năng trong bệnh lý suy tim [3-5]. CA 125 là một glycoprotein xuyên màng có trọng lượng phân tử cao thuộc họ mucin - MUC 16. Đầu tiên người ta nhận thấy CA 125 tăng trong ung thư buồng trứng, sau này người ta còn thấy nó có tăng trong các bệnh lý ung thư khác như: ung thư phổi, u quái trung thất và u lympho không Hodgkin,… [6, 7]. Mặc dù vai trò của CA 125 được đề cao trong các bệnh lý ung thư, thế nhưng nó cũng tăng trong một số trường hợp: mang thai, kinh nguyệt, xơ gan, bệnh viêm vùng chậu, báng bụng, suy tim sung huyết,… [8, 9]. Duman, Kouris và các cộng sự đã báo cáo nồng độ CA 125 có liên quan đến thể tích tâm nhĩ trái như một chỉ số của rối loạn chức năng tâm trương [10, 11]. Tương tựm D' Aloia và các cộng sự đã chỉ ra mối tương quan giữa nồng độ CA 125 và rối loạn chức năng của tâm trương thất trái và của tim phải và nồng độ CA 125 thấp dần khi lâm sàng dần cải thiện [12]. Vizzardi và các cộng sự đã chứng tỏ rằng chỉ số tâm thu, tâm trương, đường kính tim có tương quan với nồng độ CA 125 [13]. Nunez và cộng sự nêu rõ CA 125 có giá trị tiên lượng tử vong sau 6 tháng kể từ khi xuất viện do suy tim cấp [14, 15]. Thế nhưng, hiện nay chưa có nghiên cứu nào trong nước về mối quan hệ giữa CA125 và tình trạng suy tim cấp. Vậy nên chúng tôi quyết định thực hiện đề tài này nhằm đánh giá mối liên quan nồng độ CA 125 tình trạng sung huyết, thể hiện qua lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh nhân suy tim mất bù cấp.

II. ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng

Nghiên cứu được thực hiện trên 80 bệnh nhân nhập viện tại khoa Nội tim mạch – Bệnh viện Trung ương Huế trong thời gian từ 10/2024 đến tháng 12/2024, những bệnh nhân này được phân làm ba nhóm gồm: nhóm 1: gồm 25 bệnh nhân được chẩn đoán suy tim mất bù cấp, nhóm 2: gồm 31 bệnh nhân suy tim mạn ổn định, nhập viện vì lí do khác, nhóm 3: gồm 24 bệnh nhân không có tình trạng suy tim.

Tiêu chuẩn loại trừ: bệnh nhân đang mắc các bệnh lý ung thư (buồng trứng, nội mạc tử cung, dạ dày, gan, phổi, vú…) hoặc mắc các bệnh lý phụ khoa lành tính (u xơ tử cung, lạc nội mạc tử cung, viêm vùng chậu), phụ nữ mang thai, bệnh nhân có tình trạng ứ dịch khác không phải do suy tim (lao màng bụng, xơ gan cổ trướng).

2.2. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được tiến hành theo phương pháp mô tả cắt ngang. Cách chọn mẫu thuận tiện.

Các bệnh nhân tham gia nghiên cứu sẽ được tiến hành lấy thông tin dựa vào bệnh án y khoa, thu thập thông tin về đặc điểm nhân khẩu học (gồm tuổi, giới, chiều cao, cân nặng, BMI). Các bệnh nhân được chẩn đoán suy tim cấp theo Hội Tim mạch Châu Âu 2023 nhập viện với các dấu hiệu của tình trạng cấp với các triệu chứng và suy tim tiến triển nặng dần lên (khó thở, phù, ran ẩm ở phổi) [16]. Suy tim mạn được xác định dựa vào tiền sử bệnh nhân được chẩn đoán suy tim trước đó, nhập viện vì các lý do khác ngoài đợt cấp. Đánh giá mức độ triệu chứng của suy tim dựa vào thang điểm NYHA [17]. Tất cả các bệnh nhân sẽ được kiểm tra siêu âm bụng để tầm soát các nguyên nhân tiềm tàng khác gây tăng CA 125 như u xơ tử cung, ung thư buồng trứng …

CA 125 là xét nghiệm miễn dịch được định lượng bằng phương pháp miễn dịch điện hoá phát quang, sử dụng đặc tính kháng sinh để nhận dạng và liên kết với nguyên tử kháng nguyên, theo nguyên tắc Sandwich. Thực hiện bằng hệ thống máy Cobas Pro 2 của hãng cung cấp Roche (Đức). Bệnh nhân được lấy mẫu xét nghiệm sinh hoá để định lượng nồng độ CA 125 huyết thanh tại thời điểm nhập và chưa được sử dụng bất kì liệu pháp điều trị nào. Thực hiện lập lại sau 7 ngày điều trị để theo dõi nồng độ CA 125 trong quá trình điều trị. Với giá trị bình thường theo máy 0 – 35 U/mL.

2.3. Xử lí số liệu

Số liệu được thu thập và mã hoá theo mẫu bệnh án nghiên cứu thống nhất. Sau khi loại bỏ những mẫu bệnh án không đạt yêu cầu, số liệu được nhập và xử lý bằng SPSS 22. Số liệu định tính được trình bày dưới dạng tỷ lệ phần trăm (%), kiểm định khác biệt thống kê bằng test Chi – square (), test Fisher’s Exact, test Kruskal-Wallis H, test Spearman. Các trị số được trình bày dưới dạng trung bình độ lệch chuẩn. Nhận định sự khác biệt khi có ý nghĩa thống kê khi: p < 0,05: sự khác biệt có ý nghĩa thống kê. p < 0,01: sự khác biệt rất có ý nghĩa thống kê. Tính tương quan giữa các dữ liệu nghiên cứu: r càng gần trị số 1 thì mối tương quan càng cao. r với giá trị âm thì mối tương quan nghịch giữa hai đại lượng

III. KẾT QUẢ

Có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về nồng độ CA 125 ở các nhóm bệnh nhân trong quần thể nghiên cứu với p<0,001. Nồng độ CA 125 ở nhóm bệnh nhân suy tim cấp là 126,2 ± 12,3 U/mL, nhóm suy tim 17,6 ± 1,6 U/mL, nhóm bệnh nhân không suy tim và không suy tim cấp là 11,2 ± 1,3 U/mL (Biểu đồ 1). Có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p<0,05) giữa nồng độ CA 125 và các triệu chứng lúc vào viện như phù, tĩnh mạch cổ nổi, khó thở, gan lớn. Phân độ NYHA càng cao thì nồng độ CA 125 càng cao (Bảng 1).

Biểu đồ 1: Nồng độ CA 125 ở các nhóm nghiên cứu

Bảng 1: Mối liên quan giữa CA 125 và triệu chứng lâm sàng

Có mối tương quan thuận có ý nghĩa thống kê với p<0,05 giữa nồng độ CA 125 lúc vào viện với các chỉ số sinh hoá CKMB, hs-TroponinT, Creatinine, Ure, NT-proBNP (Bảng 2). Biểu đồ 2 cho thấy có mối tương quan thuận giữa nồng độ CA 125 với nồng độ NT-proBNP với chỉ số rho lúc vào viện và sau 7 ngày điều trị lần lượt là 0,749 và 0,558.

Bảng 2: Mối tương quan giữa CA125 và đặc điểm sinh hoá

Biểu đồ 2: Mối tương quan giữa nồng độ CA 125 và NT-proBNP lúc vào viện và sau 7 ngày điều trị

IV. BÀN LUẬN

Theo các chỉ số trong báo cáo của chúng tôi nồng độ nồng độ CA 125 lúc vào viện ghi nhận cao nhất ở nhóm suy tim mất bù cấp với giá trị CA 125 là 126,2 ± 61,6 U/mL (biểu đồ 1). Quan sát so sánh nồng độ CA 125 và NT-proBNP trước và sau 7 ngày điều trị thấy có sự thay đổi tuyến tính với nhau (biểu đồ 2 và 3). Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy mối quan hệ giữa nồng độ CA 125 và NT-proBNP tương tự như nghiên cứu của Wussler D và các cộng sự nghiên cứu năm 2021 và Abdelrahum Yassin và các cộng sự tiến hành nghiên cứu năm 2024 [18, 19]. Vì CA 125 có thời gian bán hủy dài (vài ngày trái ngược với NT-proBNP có thời gian bán hủy là vài giờ), nên việc đo nồng độ CA 125 khi nhập viện và ít nhất bảy ngày sau lần đo ban đầu là hợp lý để có thể quan sát tốt nhất sự thay đổi của nồng độ CA 125 với điều trị, ở đây chúng tôi lựa chọn quan sát và so sánh nồng độ CA 125 và NT-proBNP lúc vào viện và sau 7 ngày điều trị là hợp lý [20]. Nồng độ hs-Troponin T cũng cho thấy có mối tương quan thuận có ý nghĩa thống kê với nồng độ CA 125 lúc nhập viện (r = 0,543, p<0,001). Đồng kết quả với nghiên cứu của Wussler D và các cộng sự (2021) có mối tương quan dương đáng kể giữa nồng độ CA 125 và nồng độ hs-Troponin T [18]. Ngoài ra, có mối tương quan thuận có ý nghĩa thống kê giữa nồng độ Creatinine và Urea lúc nhập viện và CA 125 với r và p của hai xét nghiệm lần lượt là 0,391; <0,001 và 0,427 và <0,001. Đa số các đợt cấp của tình trạng suy tim là quá tải thể dịch hơn là giảm cung lượng tim. Chính sự quá tải thể dịch đó làm gia tăng sản sản xuất CA 125 ở trung biểu mô của tế bào và cũng chính sự quá tải thể dịch đó làm giảm tưới máu thận gây suy giảm chức năng thận. Cùng liên quan đến quá tải thể dịch nên ta có thể nhận thấy sự gia tăng nồng độ CA 125, Creatinin và Ure có sự tuyến tính với nhau (bảng 2).

Trong nghiên cứu của Pau Llacer và cộng sự thực hiện đã báo cáo nồng độ CA 125 có liên quan đáng kể hơn NT-proBNP với tình trạng sung huyết. CA 125 có liên quan tích cực với các dấu hiệu sung huyết như: phù ngoại biên, tràn dịch màng phổi và đường kính tĩnh mạch chủ dưới tăng cao [21]. Trong nghiên cứu của chúng tôi, nồng dộ CA 125 cũng tăng cao hơn ở các đối tượng có biểu hiện lâm sàng của suy tim cấp như phù, khó thở, tĩnh mạch cổ nổi (bảng 1). Các yếu tố chính liên quan đến nồng độ NT-proBNP là tốc độ lọc cầu thận, phân suất tống máu thất trái và tuổi, trái ngược với nồng độ CA 125 liên quan đến sự hiện diện của tràn dịch màng phổi, mức độ trào ngược van ba lá và phù ngoại biên. Tóm lại, CA 125 là dấu hiệu hữu ích hơn của suy tim phải, ít bị ảnh hưởng bởi tuổi tác và chức năng thận hơn NT-proBNP [22]. Từ đó ta có thể thấy CA 125 cho thấy sự ưu việt hơn NT-proBNP trong sự tương quan với mức độ nghiêm trọng suy tim.

V. KẾT LUẬN

CA 125 là xét nghiệm có giá trị đánh giá tình trạng sung huyết cũng như mức độ nặng của suy tim mất bù cấp. Xét nghiệm này có thể phối hợp với NT-proBNP và các chỉ số lâm sàng – cận lâm sàng khác để hỗ trợ chẩn đoán, theo dõi diễn tiến và điều chỉnh điều trị cho bệnh nhân suy tim cấp.

Đạo đức nghiên cứu: Nghiên cứu được chấp thuận bởi và Hội đồng đạo đức của bệnh viện Trung ương Huế thông qua.

Xung đột lợi ích: Các tác giả khẳng định không có xung đột lợi ích đối với các nghiên cứu, tác giả, và xuất bản bài báo.